Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi 5 ana kategoriye ayrılmaktadır:

Piramidin en altında fizyolojik ihtiyaçlar bulunuyor: nefes alma, yemek yeme, su içme, uyuma, boşaltım gibi bedensel ihtiyaçlar.

Maslow’a göre, tüm ihtiyaçlar içerisinde en önemli olan ihtiyaç fizyolojik ihtiyaçlardır. Fizyolojik ihtiyacını gidermemiş bir kişi için diğer ihtiyaçların bir önemi yoktur. Aç veya susuz olan bir kişi, öncelikle bu ihtiyacını doyuracaktır ve diğer ihtiyaçlarını doyurmaya yönelmeyecektir (Maslow, 1943).

2) Güvenlik İhtiyacı

İkinci seviyede, güvenlik ihtiyacı bulunuyor.

Bir canlı hayatta kalmayı başardıktan sonra, güvenli bir hayat sürebilmeli. Kendinizi güvende hissetmediğinizde, kendinizin en iyi versiyonu olma yönünde çaba sarf etmeniz de mümkün olmayacaktır. Bu seviyeye bireysel güven, duygusal güven, finansal denge hali, sağlık ve iyilik, kazadan ve hastalıktan uzak olma gibi birçok alt başlık ekleyebiliriz. Ancak piramidin ilk iki seviyesi, görebileceğiniz gibi “temel ihtiyaçları” oluşturuyor. En biyolojik olan, evrimsel kökenleri en eskilere dayanan ihtiyaçlar.

Bu ihtiyaç, korunma, barınma, kural ve yasalara uyma gibi gereksinimlere dayanmaktadır, ve buna bağlı olarak kişi korku ve kaygısını azaltacaktır. İnsan tehlikelere karşı savunmadadır ve sahip olduğu şeyleri korumaya yönelik bir güdüye sahiptir. Bu ihtiyaçlar, kişiler arası ilişkiler için de geçerlidir. Yani, insan diğer insanlarla olan ilişkileri için de, bu ilişkiyi korumayı ve güvenli bir şekilde sürdürmeyi istemektedir.

Üçüncü seviyede aidiyet ve sevgi ihtiyacı geliyor.

Bir bireyin hayatta kalmayı ve güvende olmayı başardıktan sonraki temel ihtiyacı, yakın arkadaşlıklar ve dostluklar kurmak, belirli gruplara ait olmak, onlarla ortak hedefler doğrultusunda çalışmak olacaktır.

Fizyolojik ve sosyal ihtiyaçlarının giderilmesi kişinin diğer ihtiyaçları için bir temel oluşturmaktadır.

4) Değer Verilme/Saygınlık İhtiyacı

Ayrıcalıklı ve başarı olmaya bağlı olarak özgüven duygusu da oldukça önemli bir konumda.

Nihayetinde birçok insan, saygı görmek ister. Bağımsızlık duygumuz, kendimize güvenmemiz ve özgürlük arayışımız da buradan gelir. Bir önceki seviye ve bu seviye, bir araya gelerek psikolojik ihtiyaçlarımızı oluşturur.

Bu ihtiyaç çift yönlü bir ihtiyaçtır. Yani, birey hem kendisine güven ve saygı duymak isterken hem de başkaları tarafından böyle görülmek ister. Başkaları tarafından değer görmek, kişinin de kendine güven duymasına ve başarılı olabileceğine yönelik bir inanç geliştirmesine neden olmaktadır. Başarı, statünün göstergesi olarak kabul edilmektedir ve başarmışlık hissi değer verilme ihtiyacını karşılamak için oldukça önemli kabul edilmektedir.

5) Kendini Gerçekleştirme İhtiyacı

Son basamak ise, kendini gerçekleştirme ihtiyacıdır.

Maslow, bu durumu şu sözlerle ifade etmiştir: “Bir insan, olabileceğinin en üstü olmalıdır.”

Temel ve psikolojik ihtiyaçlarımızı karşıladıktan sonra, bu seviyedeki ihtiyaçlarımızı gerçekleştirme imkanı bulabiliriz.

Maslow’un yapmış olduğu yaklaşım pek çok araştırmacı tarafından bilgi teknolojileri (BT, Information Technologies, IT) için kullanılmıştır. Örneğin Urwiler ve Frolick çalışmalarında BT için Maslow’un çalışmasından esinlenerek BT için bir olgunluk modeli geliştirmişlerdir (Urwiler ve Frolick, 2008).

• Paradigma Kayması (Paradigm Shift)
• Rekabetçi Ayrışım (Competitive Differentiation)
• Birleştirilmiş Enformasyon İhtiyaçları (Entegrated Information Needs)
• Kararlılık ve Güvenlik İhtiyaçları (Stability and Security Needs)
• Alt yapı ve Bağlantı ihtiyaçları (Infrastructure and Connectivity Needs)

Bu modeli BT Değer Hiyerarşisi olarak adlandıran yazarlar, hiyerarşinin en üst seviyesini paradigma kayması (paradigm shift) seviyesine her işletmenin erişmesinin bir gereklilik olmadığını belirtirler.
Yazarlara göre, bu hiyerarşide üst iki seviye için yenilikçi BT / innovative IT ifadesi kullanılırken alt 3 seviye için emtia BT / commodity IT ifadesi kullanılmaktadır.

Aynı zamanda şirketlerin de ihtiyaçlar piramitinde hangi seviyede olduğunu belirleyen çeşitli çalışmalara yer verilmiştir.

İşletmeler için bu sebepler şu şekilde sıralanabilir:

• Organizasyonun büyüklüğü
• Organizasyonun karmaşıklığı
• Organizasyonun kültürü
• BT’nin yenilik yeteneği
• Rekabetçi alanın büyüklüğü
• Yönetimin teknik karmaşıklık seviyesi ve basireti
• Yönetimin risk alma kapasitesi ve iştahı
• Organizasyonun BT ile olan uyumu

Teorideki Maslow hiyerarşisine BT açısından yapılan farklı bir yaklaşım ise, bilgi sistemleri (BS, information systems, IS) çalışanlarını birer bilgi çalışanı (knowledge worker) olarak görerek çalışanlarının motivasyonu için Maslow hiyerarşisinin uygulanması durumu konusundaki araştırmalardır.
Örneğin Mortiz, bilgi çalışanlarının faal kılınması için yaptığı çalışmasında Maslow’un piramitine benzer şekilde aşağıdaki seviyeleri önermektedir (Mortiz 2011).

• Fiziksel seviye için : ofislerin havalandırması, yiyecek ve içecek
• Güvenlik seviyesi için: ofis güvenliği, çalışanların sağlık güvencesi vb.
• Ait olma seviyesi için: işletme kültürü, iş yerinde paylaşımcılık, takım çalışması vb.
• Kendini gerçekleştirme seviyesi için: yenilik, yaratıcılık, problem çözme.

Bu şekilde Maslow piramiti, bilgi çalışanları ve özellikle de BS çalışanları için tekrardan düzenlenmiştir.

Maslow ihtiyaçlar hiyerarşisi yapısında farklı bir açıdan, değişen bilgi toplumuna göre yeniden şekillendirecek perspektifte bakan çalışmalar da vardır.

Bu çalışmalara göre, Maslow’un piramiti hazırladığı 1940’lı yıllardan sonra teknolojik anlamda yaşanan değişimlerin, insanların ihtiyaçlarına da etkisi olmuş ve 5 seviyeli hiyerarşi modelinde yeni eklentilere ihtiyaç duyulmuştur. Örneğin; bir kişinin internete ve hatta sosyal medyaya erişimi gibi yeni ihtiyaçları doğmuştur. Pereira, 5600 kuze amerikalı kişi üzerinde yapmış odluğu deneye dayanarak kişilerin gelirleri, yaşam şekilleri ve harcama alışkanlıkları arsındaki ilişkileri incelemiş ve dijital toplum (digital community) giden yolu aşağıdaki adımlarla ifade etmiştir (Pereira, 2008):

• Dijital Topluluk
• Dijital Hayat
• Dijital iş yaşamı
• Dijital ev yaşamı
• Temel Topluluk
• Temel Yaşam

Bu sıralamada en düşük bilgi ve iletişim teknolojisi (BIT, informationa nd communication technology, ICT) kullanımı temel yaşamda olmakta, giderek yaşam içerisindeki dijital teknolojilerin kullanılması ile kişinin dijital hiyararşide seviyesi artmakta ve en üst seviyede toplumun tamamının aktif olarak kullandığı bir dijital yaşama geçiş olmaktadır.

Kaynaklar

Maslow, AH (1943). İnsan motivasyonu teorisi. Psikolojik İnceleme 50, 370-396.

Maslow, A. (1954). Motivasyon ve kişilik. New York, NY: Harper. s.91

Mortiz, Debra (2011), Bilgi Çalışanını Çekmek ve İlham Vermek: İşyerinde üretkenliği artırmak için Maslow’un hiyerarşisini uygulamak, Jones ve Lang LaSalle, Advance, 2011, s. 1-9

Pereira, Francis (2008), Maslow’s Hierarchy of Needs and ICT: Challenges of End-User Adoption of Digital Life, 47 ^th European Congress of FITCE, Londra, Birleşik Krallık, 23 Eylül 2008

Urwiler, R. , Frolick Mark N., (2008) BT Değer Hiyerarşisi: Rekabetçi Organizasyonlarda Bilgi Teknolojisi Kullanımının Olgunluk Düzeyini Ölçmek İçin Bir Metafor Olarak Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisini Kullanmak, Bilgi Sistemleri Yönetimi, Cilt. 25, İs. 1, 2008